და

ქართული

ბრუნვა	მხოლობითი	მრავლობითი
სახ.	და	დ-ებ-ი	და-ნ-ი
მოთ.	და-მ	დ-ებ-მა	და-თ(ა)
მიც.	და-ს(ა)	დ-ებ-ს(ა)	და-თ(ა)
ნათ.	დ-ის(ა)	დ-ებ-ის(ა)	და-თ(ა)
მოქ.	დ-ით	დ-ებ-ით(ა)
ვით.	და-დ(ა)	დ-ებ-ად(ა)
წოდ.	და-ვ	დ-ებ-ო	და-ნ-ო

და

მნიშვნელობა

1. (არსებითი სახელი) ნათესაობით ბრუნვაში დისა
   ა) ერთი დედ-მამის ან ერთ-ერთი მათგანის ქალიშვილი სხვა შვილების მიმართ. ◆ და დის სახლში მივიდა, თავი სამშობლოში ეგონაო. ანდაზა ◆ განა ქვეყნადა შენ არავინ გყავს, ან ძმა, ანუ და, ან ნათესავი? ილია, «განდეგილი»
   ბ) გადატ. ქალი, რომლის მიმართაც ისეთი გრძნობები აქვთ, როგორც დისადმი; საალერსო, თავაზიანი მიმართვა ქალისადმი. ◆ ელიშუქი ჩემი ძმაკაცია და ძმაკაცის ცოლი ჩემი დაა. შ. დად. ◆ მობრძანდით, ძმებო, მობრძანდით, დებო კ. მაყ
   გ) შემოკლებით. იგივეა, რაც მედიცინის და.
2. (კავშირი) მაერთებელი კავშირი...
   ა) ... ფრაზის ორი ერთგვარი წევრისა ან ორი წინადადებისა. ◆ ეს ბურთი და ეს მოედანიო. ანდაზა ◆ მოძრაობა და მარტო მოძრაობა არის ... ქვეყნის ღონისა და სიცოცხლის მიმცემი. ილია
   ბ) მაერთებელი კავშირი კომპოზიტებში: ფუძეგაორკეცებულ ზმნისართებსა (გზადაგზა, კარდაკარ...) და რთულ რაოდენობით რიცხვით სახელებში (ოცდაერთი, ოცდაათი).
   გ) მაერთებელი კავშირი ანდაზებში, — კითხვა-მიგებითისა, ბრძანებით-მიგებითისა, სხვათა სიტყვისა და მისთ. წინადადებებში. ◆ ბრმავ, რასა სჩივი და — ორსავ თვალსაო. ანდაზა ◆ ენამ რა გიყო და — თავში რაკუნიო. ანდაზა
3. (ნაწილაკი)
   ა) იხმარება სიტყვის მასალად, ხშირად იწერება სხვა სიტყვასთან ერთად დეფისით და გამოხატავს სურვილს, გაკვირვებას, მოწონებას, კმაყოფილებას, საყვედურს; ზოგჯერ შერჩენილი აქვს და კავშირის მნიშვნელობაც. იხმარება ასევე შემდეგი სიტყვების მნიშვნელობითაც: რაღა, მაშ, ბარემ, მერე. ◆ შენს სულგრძელობას ჩემი დღეგრძელობაც უნდა მოსდევდეს-და! ხალხ. ◆ „ეგა სთქვი-და“, — მიუგო ლუარსაბმა. ილია
   ბ) დართული აქვს კავშირებს, ზმნისართებსა და ნაწილაკებს. ◆ არა-და, აქაო-და, ვითომ-და, თითქოს-და, ვითომც-და

წარმოთქმა:

IPA: dɑ (მრავლობითი რიცხვი მხოლოდ პირველი მნიშვნელობისთვის)

შენიშვნა:

იბრუნვის მხოლოდ პირველი მნიშვნელობა. მარჯვნივ მოცემულია პირველი მნიშვნელობის ბრუნების დაფა.

დამარცვლა:

და მრ. რ. დე·ბი (მრ. რ. მხოლოდ პირველი მნიშვნელობისთვის)

სინონიმები:

(მნიშვ. 1. ა.) მედიცინის და, მედდა

წარმოქმნილი სიტყვები და გამოთქმები:

(მნიშვ. 1) დაიკო, და-ძმა, დეიდა, დისშვილი, დობილი, მამიდა, მედდა, პაპიდა, მედიცინის და, მოწყალების და, სათნოების და

წყაროები და რესურსები:

ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ტომი 3, თბილისი, 1953 წელი.