და

ქართული

ბრუნვა	მხოლობითი	მრავლობითი
სახელობითი	და	დები	დანი
მოთხრობითი	დამ	დებმა	დათ(ა)
მიცემითი	დას(ა)	დებს(ა)	დათ(ა)
ნათესაობითი	დის(ა)	დების(ა)	დათ(ა)
მოქმედებითი	დით(ა)	დებით(ა)
ვითარებითი	დად(ა)	დებად(ა)
წოდებითი	დავ	დებო	დანო

და

მნიშვნელობა

1. (არსებითი სახელი) ნათესაობით ბრუნვაში დისა
   ა) ერთი დედ-მამის ან ერთ-ერთი მათგანის ქალიშვილი სხვა შვილების მიმართ. ◆ და დის სახლში მივიდა, თავი სამშობლოში ეგონაო. ანდაზა ◆ განა ქვეყნადა შენ არავინ გყავს, ან ძმა, ანუ და, ან ნათესავი? ილია, «განდეგილი»
   ბ) გადატ. ქალი, რომლის მიმართაც ისეთი გრძნობები აქვთ, როგორც დისადმი; საალერსო, თავაზიანი მიმართვა ქალისადმი. ◆ ელიშუქი ჩემი ძმაკაცია და ძმაკაცის ცოლი ჩემი დაა. შ. დად. ◆ მობრძანდით, ძმებო, მობრძანდით, დებო კ. მაყ
   გ) შემოკლებით. იგივეა, რაც მედიცინის და.
2. (კავშირი) მაერთებელი კავშირი...
   ა) ... ფრაზის ორი ერთგვარი წევრისა ან ორი წინადადებისა. ◆ ეს ბურთი და ეს მოედანიო. ანდაზა ◆ მოძრაობა და მარტო მოძრაობა არის ... ქვეყნის ღონისა და სიცოცხლის მიმცემი. ილია
   ბ) მაერთებელი კავშირი კომპოზიტებში: ფუძეგაორკეცებულ ზმნისართებსა (გზადაგზა, კარდაკარ...) და რთულ რაოდენობით რიცხვით სახელებში (ოცდაერთი, ოცდაათი).
   გ) მაერთებელი კავშირი ანდაზებში, — კითხვა-მიგებითისა, ბრძანებით-მიგებითისა, სხვათა სიტყვისა და მისთ. წინადადებებში. ◆ ბრმავ, რასა სჩივი და — ორსავ თვალსაო. ანდაზა ◆ ენამ რა გიყო და — თავში რაკუნიო. ანდაზა
3. (ნაწილაკი)
   ა) იხმარება სიტყვის მასალად, ხშირად იწერება სხვა სიტყვასთან ერთად დეფისით და გამოხატავს სურვილს, გაკვირვებას, მოწონებას, კმაყოფილებას, საყვედურს; ზოგჯერ შერჩენილი აქვს და კავშირის მნიშვნელობაც. იხმარება ასევე შემდეგი სიტყვების მნიშვნელობითაც: რაღა, მაშ, ბარემ, მერე. ◆ შენს სულგრძელობას ჩემი დღეგრძელობაც უნდა მოსდევდეს-და! ხალხ. ◆ „ეგა სთქვი-და“, — მიუგო ლუარსაბმა. ილია
   ბ) დართული აქვს კავშირებს, ზმნისართებსა და ნაწილაკებს. ◆ არა-და, აქაო-და, ვითომ-და, თითქოს-და, ვითომც-და

წარმოთქმა:

IPA: [dɑ] (მრავლობითი რიცხვი მხოლოდ პირველი მნიშვნელობისთვის)

შენიშვნა:

იბრუნვის მხოლოდ პირველი მნიშვნელობა. მარჯვნივ მოცემულია პირველი მნიშვნელობის ბრუნების დაფა.

დამარცვლა:

და მრ. რ. დე·ბი (მრ. რ. მხოლოდ პირველი მნიშვნელობისთვის)

სინონიმები:

(მნიშვ. 1. ა.) მედიცინის და, მედდა

წარმოქმნილი სიტყვები და გამოთქმები:

(მნიშვ. 1) დაიკო, და-ძმა, დეიდა, დისშვილი, დობილი, მამიდა, მედდა, პაპიდა, მედიცინის და, მოწყალების და, სათნოების და

წყაროები და რესურსები:

ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ტომი 3, თბილისი, 1953 წელი.